Menopauza, będąca naturalną konsekwencją wygaśnięcia zdolności jajników do produkcji estrogenów, charakteryzuje się zmianami naczynioruchowymi, zaburzeniami emocjonalnymi, zmiany osteoporotycznymi oraz zaburzeniami w metabolizmie lipidów i węglowodanów. Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) stosowana u kobiet w okresie postmenopauzalnym znosi objawy menopauzy oraz zmniejsza ryzyko schorzeń układu sercowo-naczyniowego i osteoporozy. Jednak ze względu na poważne działania niepożądane i przeciwwskazania (choroba niedokrwienna serca, udar mózgu, zakrzepica żył głębokich, zwiększenie ryzyka raka endometrium i raka sutka) niewiele kobiet poddaje się leczeniu HTZ.

Alternetywą dla HTZ są związki pochodzenia roślinnego – FITOESTROGENY. Fitoestrogeny działają podobnie do endogennych estrogenów, nie są jednak obciążone niepożądanymi działaniami charakterystycznymi dla hormonów płciowych żeńskich. Dlatego mogą być stosowane u kobiet z dolegliwościami menopauzy zwłaszcza wówczas, gdy HTZ nie jest wskazana.

Wśród fitoestrogenów najsilniejszymi właściwościami estrogenopodobnymi charakteryzują się IZOFLAWONOIDY, głównie genisteina, daidzeina, formononetyna i biochanina A. Ze znanych surowców roślinnych izoflawonoidy występują w największej ilości w KONICZYNIE CZERWONEJ (Trifolium pratense) [20] oraz w soi (Glycine max). Wyciągi z koniczyny czerwonej mają przewagę nad preparatami sojowymi, gdyż nie wykazują działania alergizującego. Substancje znajdujące się w wyciągach oraz preparatach sojowych są silnymi alergenami, a nadwrażliwość na preparaty sojowe ciągle wzrasta w populacji europejskiej [4].

Mechanizm działania izoflawonoidów koniczyny czerwonej

Izoflawonoidy ze względu na podobieństwo budowy do 17β estradiolu mają zdolność wiązania się z receptorem estrogenowym (ER) [9]. Ich siła wiązania z ER jest mniejsza niż estradiolu, jak i powinowactwo do tych receptorów jest mniejsze. Większość izoflawonoidów wykazuje większe powinowactwo do ER β niż ER α, zwłaszcza w czasie oraz po menopauzie, kiedy stężenie estrogenów spada. Izoflawonoidy, podobnie do leków z grupy SERM (selektywnych modulatorów receptora estrogenowego), oprócz wpływu estrogenowego mogą wykazywać również działanie antyestrogenowe, zależnie od stężenia krążących we krwi endogennych estrogenów, jak i od typu receptora estrogenowego. Z tego powodu izoflawonoidy posiadają korzystny wpływ na naczynia krwionośne, błonę śluzową pochwy, tkankę mózgową oraz na procesy przebudowy kości, bez negatywnego działania na macicę i gruczoł sutkowy [15, 20].

IZOFLAWONOIDY KONICZYNY CZERWONEJ ŁAGODZĄ OBJAWY CHARAKTERYSTYCZNE DLA MENOPAUZY:

Badania przeprowadzone u kobiet w okresie okołomenopauzalnym i postmenopauzalnym, u których stosowano izoflawonoidy koniczyny czerwonej w dziennej dawce 80 mg przez okres 3 miesięcy, wskazują na znaczące zmniejszenie stopnia nasilenia zespołu objawów wypadowych menopauzy (indeks Kuppermana) [6, 12].

Wpływ izoflawonoidów koniczyny czerwonej na objawy naczynioruchowe

Korzystne działanie izoflawonoidów koniczyny czerwonej jest szczególnie silnie zaznaczone w łagodzeniu uderzeń gorąca. W najnowszych randomizowanych badaniach zaobserwowano 70%-ową redukcję częstotliwości uderzeń gorąca i nocnych potów w porównaniu do placebo [13]. Pozytywny wpływ izoflawonoidów na uderzenia gorąca tłumaczy się działaniem estrogenopodobnym na ośrodek termoregulacji w podwzgórzu [7].

Wpływ izoflawonoidów koniczyny czerwonej na objawy psychiczne

U kobiet w okresie postmenopauzalnym otrzymujących przez 90 dni izoflawonoidy koniczyny czerwonej w dawce 80 mg stwierdzono zmniejszenie poziomu lęku i depresji w Szpitalnej Skali Lęku i Depresji (HADS) odpowiednio o 76,9% i 78,3% oraz zaobserwowano zmniejszenie objawów depresyjnych o 80,6% w Skali Samooceny Depresji (SDS) [12].
Ponadto zanotowano u kobiet w okresie postmenopauzalnym otrzymujących izoflawonoidy koniczyny czerwonej w dawce 80 mg przez 3 miesiące, poprawę nastroju, ustąpienie uczucia zmęczenia oraz ogólne zadowolenie z wyników leczenia za pomocą izoflawonoidów koniczyny czerwonej [11].

Wpływ izoflawonoidów koniczyny czerwonej na układ płciowy

Izoflawonoidy koniczyny czerwonej zmniejszają zmiany zanikowe w obrębie pochwy oraz poprawiają lubrykację u kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Ponadto izoflawonoidy koniczyny czerwonej w odróżnieniu od HTZ nie wykazują negatywnego wpływu na endometrium. Oceniając materiał pozyskany z biopsji endometrium nie stwierdzono hiperplazji u kobiet, które stosowały izoflawonoidy koniczyny czerwonej przez okres 3 miesięcy [15]. Podobnie badania ultrasonograficzne nie wykazały zwiększenia grubości endometrium [8].
Na podstawie cytologicznego wskaźnika dojrzewania (MI) i wskaźnika kariopyknozy (KI) stwierdzono zwiększenie aktywności mitotycznej komórek nabłonka pochwy, co wskazuje na pozytywny estrogenopodobny wpływ izoflawonoidów koniczyny czerwonej [7]. Potwierdziły to inne badania cytohormonalne, w których w oparciu o wskaźnik dojrzewania zanotowano redukcję liczby komórek przypodstawnych, jak również zwiększenie liczby komórek powierzchownych nabłonka pochwy [15].

Wpływ izoflawonoidów koniczyny czerwonej na gruczoł piersiowy

W badaniach mammograficznych u kobiet w okresie postmenopauzalnym wykazano, że izoflawonoidy koniczyny czerwonej, w odróżnieniu od HTZ, nie zwiększają gęstości tkanki gruczołu piersiowego, co wskazuje na brak ryzyka rozwoju nowotworów piersi podczas leczenia preparatami koniczyny czerwonej [3]. Podobnie pozytywne wyniki uzyskano u kobiet obciążonych wywiadem rodzinnym w kierunku nowotworu piersi, które przez okres 3 lat stosowały izoflawonoidy koniczyny czerwonej w dawce 40 mg [16]. Uważa się, że izoflawonoidy koniczyny czerwonej mogą być stosowane u kobiet, które w przeszłości przebyły nowotwory piersi [20].

Wpływ izoflawonoidów koniczyny czerwonej na gospodarkę lipidową

Fitoestrogeny posiadają zdolność obniżania we krwi stężenia całkowitego cholesterolu, trójglicerydów i frakcji LDL [7, 15, 19]. W przeprowadzonych badaniach u kobiet w okresie postmenopauzalnym ocenie poddano profil lipidowy po stosowaniu izoflawonoidów koniczyny czerwonej w dawce 40 mg. Wyniki wskazywały na znaczną redukcję stężenia całkowitego cholesterolu, trójglicerydów i frakcji LDL (odpowiednio o 4,4%, 9,5%, 11,5%) oraz zmniejszenie stosunku LDL/HDL [7]. Pozytywny wpływ izoflawonoidów na gospodarkę lipidową organizmu prawdopodobnie jest związany ze zmniejszaniem syntezy i wchłaniania cholesterolu oraz zwiększeniem wydzielania kwasów żółciowych w układzie pokarmowym [9].
Korzystny wpływ izoflawonoidów koniczyny czerwonej na profil lipidowy wiąże się z właściwościami zapobiegania schorzeniom układu krążenia.

Wpływ izoflawonoidów koniczyny czerwonej na układ krążenia

W odróżnieniu od HTZ, które nie mogą być stosowane w chorobach układu krążenia, w tym w zakrzepicy, izoflawonoidy koniczyny czerwonej wykazują korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy.
sIzoflawonoidy koniczyny czerwonej redukują zesztywnienie tętnic i opór naczyniowy u kobiet w okresie postmenopauzalnym, nie wpływając na ciśnienie krwi [18]. Izoflawonoidy zwiększają elastyczność naczyń krwionośnych i zapobiegają zakrzepicy [9]. Ponadto genisteina nasila zdolność rozkurczową naczyń krwionośnych u kobiet w okresie menopauzy, poprzez zwiększenie syntezy tlenku azotu w endotelium i redukcję stężenia endoteliny [1].

Wpływ izoflawonoidów koniczyny czerwonej na układ kostny

Wykazano, że fitoestrogeny zapobiegają osteoporozie. Genisteina, daidzeina i biochanina A hamują osteoklastogenezę, zwiększając jednocześnie aktywność osteoblastów [10, 17]. Jak wykazały badania, izoflawonoidy koniczyny czerwonej stosowane przez okres 12 miesięcy w dawce 40 mg częściowo zapobiegały spadkowi gęstości mineralnej kręgów u kobiet w okresie postmenopauzalnym [2]. W innych badaniach z zastosowaniem izoflawonoidów koniczyny czerwonej (80 mg izoflawonoidów) zaobserwowano niewielki wzrost gęstości mineralnej kości [15]. U szczurów, z eksperymentalnie wywołanym niedoborem estrogenów, izoflawonoidy koniczyny czerwonej zapobiegają rozwojowi osteoporozy – zwiększają masę i gęstość mineralną kości oraz poprawiają wytrzymałość mechaniczną kości [14].

Wpływ izoflawonoidów koniczyny czerwonej na stan skóry

Izoflawonoidy koniczyny czerwonej poprawiają stan owłosienia głowy, jednocześnie redukując owłosienie w innych partiach ciała kobiet będących w okresie postmenopauzalnym. U pacjentek otrzymujących izoflawonoidy koniczyny czerwonej w dawce 80 mg przez 3 miesiące zaobserwowano zmniejszenie łamliwości oraz poprawę struktury i ogólnej kondycji włosów głowy. Poprawiło się również uwodnienie, struktura oraz ogólny stan skóry, a grubość płytki paznokciowej uległa zwiększeniu. Po stosowaniu izoflawonoidów koniczyny czerwonej u pacjentek zmniejszyła się suchość spojówek i błony śluzowej nosa [11].
Wpływ izoflawonoidów koniczyny czerwonej na stan skóry oceniano również w badaniach u szczurów z eksperymentalnie wywołanym niedoborem estrogenów. Stwierdzono, że izoflawonoidy koniczyny czerwonej spowalniają procesy starzenia się skóry, poprzez zwiększenie jej grubości oraz zawartości kolagenu [5].

Wpływ izoflawonoidów koniczyny czerwonej na dolegliwości ze strony układu pokarmowego

Izoflawonoidy koniczyny czerwonej stosowane przez 3 miesiące w dawce 80 mg u kobiet w okresie postmenopauzalnym normalizują pracę układu pokarmowego, zmniejszając zarówno częstość występowania biegunek, jak i zaparć [11].

Inne działania izoflawonoidów koniczyny czerwonej

wykazane w badaniach in vitro i in vivo u zwierząt doświadczalnych [6]:

Bezpieczeństwo stosowania izoflawonoidów koniczyny czerwonej

Badania naukowe nie zanotowały poważnych działań niepożądanych u kobiet po stosowaniu izoflawonoidów koniczyny czerwonej [15, 16, 19].
Preparaty koniczyny czerwonej przeciwwskazane są u kobiet w ciąży, kobiet karmiących, dzieci do 12 roku życia i w przypadkach chorób hormonozależnych. Światowa Organizacja Zdrowia nie zaleca stosowania izoflawonoidów koniczyny czerwonej łącznie z tamoksyfenem i innymi lekami antyestrogenowymi.

Preparaty zawierające izoflawonoidy koniczyny czerwonej mogą być stosowane do łagodzenia objawów menopauzy u kobiet, które obawiają się lub mają przeciwwskazania do stosowania hormonalnej terapii zastępczej.